Γενικά περί εξομολόγησης:
Ο πιστός άνθρωπος πρέπει να είναι ταπεινός και πρόθυμος να εξομολογείται τις πνευματικές του αποτυχίες σε άλλους αξιόπιστους χριστιανούς ώστε να μπορούν να προσεύχονται μαζί πιο αποτελεσματικά ο ένας για τον άλλον. Η αμαρτία στην εκκλησία εμποδίζει την προσευχή και παρακωλύει την εκδήλωση της θεραπευτικής δύναμης του θεού στο λαό του. Αντίθετα, η εξομολόγηση προετοιμάζει το δρόμο για τη συμφιλίωση και την αδελφοσύνη.
Ιακ 5:16 Εξομολογείσθε εις αλλήλους τα πταίσματά σας, και εύχεσθε υπέρ αλλήλων δια να ιατρευθήτε. Πολύ ισχύει η δέησις του δικαίου ενθέρμως γενομένη.
Εκτός από την εξομολόγηση στους άλλους πιστούς, υπάρχει και η απευθείας εξομολόγηση στον Θεό, που προετοιμάζει το δρόμο για τη λατρεία.
Nεεμ 9:2 Και εχωρίσθη το σπέρμα του Ισραήλ από πάντων των ξένων· και σταθέντες εξωμολογήθησαν τας αμαρτίας αυτών και τας ανομίας των πατέρων αυτών. 3 Και σταθέντες εν τω τόπω αυτών, ανέγνωσαν εν τω βιβλίω του νόμου Κυρίου του Θεού αυτών, εν τέταρτον της ημέρας· και εν τέταρτον, εξωμολογούντο και προσεκύνουν Κύριον τον Θεόν αυτών.
Η εξομολόγηση κάνει σίγουρη την συγχώρεση.
Παρ 28:13 Ο κρύπτων τας αμαρτίας αυτού, δεν θέλει ευοδοθή∙ ο δε εξομολογούμενος και παραιτών αυτάς, θέλει ελεηθή…
Λουκ 15:18 Σηκωθείς θέλω υπάγει προς τον πατέρα μου και θέλω ειπεί προς αυτόν· Πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου· 19 και δεν είμαι πλέον άξιος να ονομασθώ υιός σου· κάμε με ως ένα των μισθωτών σου. 20 Και σηκωθείς ήλθε προς τον πατέρα αυτού. Ενώ, δε απείχεν έτι μακράν, είδεν αυτόν ο πατήρ αυτού και εσπλαγχνίσθη, και δραμών επέπεσεν επί τον τράχηλον αυτού και κατεφίλησεν αυτόν. 21 είπε δε προς αυτόν ο υιός· Πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου, και δεν είμαι πλέον άξιος να ονομασθώ υιός σου. 22 Και ο πατήρ είπε προς τους δούλους αυτού· Φέρετε έξω την στολήν την πρώτην και ενδύσατε αυτόν, και δότε δακτυλίδιον εις την χείρα αυτού και υποδήματα εις τους πόδας, 23 και φέροντες τον μόσχον τον σιτευτόν σφάξατε, και φαγόντες ας ευφρανθώμεν, 24 διότι ούτος ο υιός μου νεκρός ήτο και ανέζησε, και απολωλώς ήτο και ευρέθη. Και ήρχισαν να ευφραίνωνται.
Όταν ο χριστιανός εξομολογείται και ιδιαίτερα σε άλλους ανθρώπους, τότε αυτή η πράξη του φανερώνει έμμεσα την θέληση αλλά και την δέσμευσή του να απαλλαγεί από την αμαρτία που τον βασανίζει. Αντίθετα αν κάποιος πιστός κρύβει την αμαρτία του, το κάνει επειδή υποσυνείδητα δεν θέλει να την αποχωριστεί. Εκεί ακριβώς Αρχίζουν και τα προβλήματα και στο σώμα και στην ψυχή του Χριστιανού. Η αμαρτία που παραμένει στον πιστό, φέρνει αγωνία στην ψυχή καιρός της σώμα.
Ψαλμ 32:3 Ότε απεσιώπησα, επαλαιώθησαν τα οστά μου εκ του ολολυγμού μου όλην την ημέραν∙ 4 επειδή ημέραν και νύκτα εβαρύνθη η χείρ σου επ’ εμέ∙ η υγρότης μου μετεβλήθη εις θερινήν ξηρασίαν. 5 Την ανομίαν μου εφανέρωσα προς σε, και την ανομίαν μου δεν έκρυψα∙ είπα, Εις τον Κύριον θέλω εξομολογηθή τας παραβάσεις μου∙ και σύ συνεχώρησας την ανομίαν της αμαρτίας μου.
Η Αγία Γραφή περί εξομολόγησης:
Λευ 5:5 Όταν λοιπόν ήναι τις ένοχος εις έν εκ τούτων, θέλει εξομολογηθή κατά τι αμάρτησε∙
Λευ 26:40 Εάν δε ομολογήσωσι την ανομίαν αυτών, και την ανομίαν των πατέρων αυτών, .... 42 τότε θέλω ενθυμηθή την διαθήκη μου την προς τον Ιακώβ…
Αριθ 5:6 Ειπέ προς τους υιούς Ισραήλ, Όταν ανήρ ή γυνή κάμη τι εκ των αμαρτημάτων των ανθρωπίνων, πράττων παράβασιν εις τον Κύριον, και αμαρτήση η ψυχή εκείνη, 7 τότε θέλει εξομολογηθή την αμαρτίαν αυτού, την οποίαν έπραξε, και θέλει αποδώσει το αδίκημα αυτού μετά του κεφαλαίου τούτου και εις αυτό θέλει προσθέσει το πέμπτον αυτού και θέλει δώσει αυτό εις όντινα ηδίκησεν.
Εσδρ 10:11 τώρα λοιπόν εξομολογήθητε προς Κύριον τον Θεόν των πατέρων σας, και κάμετε το θέλημα αυτού∙
Ψαλμ 38:18 Επειδή εγώ θέλω αναγγέλλει την ανομίαν μου, θέλω λυπείσθαι διά την αμαρτίαν μου.
Ψαλμ 51:3 Διότι τα ανομήματά μου εγώ γνωρίζω, και η αμαρτία μου ενώπιόν μου είναι διά παντός. 4 Εις σε, εις σε μόνον ήμαρτον, και το πονηρόν ενώπιόν σου έπραξα.
Δαν 9:4 και εδεήθην προς Κύριον τον Θεόν μου, και εξωμολογήθην, …
Ματθ 3:6 ...και εβαπτίζοντο εν τω Ιορδάνη υπ’ αυτού, εξομολογούμενοι τας αμαρτίας αυτών.
Πραξ 1Α9:18 Και πολλοί των πιστευσάντων ήρχοντο εξομολογούμενοι και φανερόνοντες τας πράξεις αυτών.
Α’ Ιωα 1:8 Εάν ομολογώμεν τας αμαρτίας ημών, είναι πιστός και δίκαιος, ώστε να συγχωρήση εις ημάς τας αμαρτίας, και καθαρίση ημάς από πάσης αδικίας. 10 Εάν είπωμεν ότι δεν ημαρτήσαμεν, ψεύστην κάμνομεν αυτόν, και ο λόγος αυτού δεν υπάρχει εν ημίν.
Τι λέει η Εκκλησιαστική ιστορία
(Εκκλησιαστική ιστορία Β.Κ. Στεφανίδου, σελίδα 54)
Υπήρχε μόνον δημοσία εξομολόγησις. Εις αυτήν υπεβάλλοντο τα ελαφρά αμαρτήματα, οι δε Χριστιανοί ηύχοντο εις τον Θεόν υπέρ των αμαρτωλών τούτων. … Δεν αναφέρεται ιδιαιτέρως συγχωρητική ευχή εκκλησιαστικού λειτουργού, αλλ’ ούτος βεβαίως συνηύχετο μετά των άλλων χριστιανών.
Πολύκαρπος, Ιωάννη, επίσκοπος Σμύρνης (68-155 μ. Χ.)
(μαθητής του Ευαγγελιστή προς Φιλιππησίους)
Ο Πολύκαρπος συμβουλεύει και προτρέπει τους Φιλιππησίους σε μετάνοια και συγχωρητικότητα. Εφαρμόζει απόλυτα στη διδασκαλία του την προτροπή του Κυρίου δια του "Πάτερ ημών..."Εάν ικετεύωμεν τον Κύριον δια να μας αφήσει τας αμαρτίας μας, οφείλομεν και ημείς να αφήσωμεν (τα αμαρτήματα των άλλων)" (Πολύκ. προς Φιλ. VΙ.2).
Κλήμης επίσκοπος της Ρώμης (92-101 μ.Χ.)
(επιστολή προς Κορινθίους)
"Ας προσπέσωμεν προς τον Παντοκράτορα κι ας κλαύσωμεν παρακαλούντες αυτόν όπως γίνει ευμενής και συμφιλιωθεί μαζί μας... καθώς είναι γεγραμμένον:
"Aνοίξατέ μου πύλας της δικαιοσύνης διά να εισέλθω και να εξομολογηθώ εις τον Κύριον... Ο Παντοκράτωρ των απάντων αδελφοί, δεν χρειάζεται ούτε ζητά ουδενός τίποτε, παρά μόνον να εξομολογούμεθα είς Αυτόν. Διότι λέγει ο εκλεκτός Δαυίδ: "Θα εξομολογηθώ προς τον Κύριον... Εις Σε μόνον εξομολογούμεθα δια του Αρχιερέως και Προστάτου των ψυχών μας Ιησού Χριστού..."("A' Koρ. Κλημ. ΧLVIII, 1-2, L I I, 1-2 LXI, 3 ).
Αν η εξομολόγηση προς τον ιερέα ήταν θεϊκή διάταξη και απαραίτητη για τον άνθρωπο πράξη, θα ήταν και το σπουδαιότερο μέσον σωτηρίας. Η θέση της στη Χριστιανική διδασκαλία θα κατείχε πρωτεύοντα ρόλο. Οι θεοδίδακτοι Μαθητές του Χριστού θα έβλεπαν την απόλυτη ανάγκη να την συνιστούσαν με κάθε λεπτομέρεια. Τι παρατηρούμε όμως; Ακριβώς το αντίθετο, να συνίσταται η απ' ευθείας εξομολόγηση προς το Θεό, χωρίς να γίνεται η παραμικρή νύξη για την εξομολόγηση των ιερέων.
Ιωάννης Χρυσόστομος περί εξομολόγησης
(Περι Άννης ομιλία Δ' )
Αυτό λοιπόν κάμε και εσύ στέναξε πικρά, αναθυμήσου τα αμαρτήματα σου, στρέψε το βλέμμα σου στον ουρανό και πες από μέσα σου, “ελέησον με ο Θεός” και θα έχει ολοκληρωθεί η προσευχή σου. Γιατι εκείνος που είπε ελέησον, έχει προβεί σε εξομολόγηση και αναγνώρισε τα αμαρτήματα του, γιατί το έλεος ανήκει σε εκείνους που έχουν αμαρτήσει. Εκείνος που είπε “ελέησον με”, έλαβε συγχώρεση των σφαλμάτων που έχει διαπράξει γιατί εκείνος που ελεήθηκε δεν τιμωρείται, αυτός που είπε ελέησόν με, πέτυχε την ουράνια βασιλεία. Γιατί εκείνον που ο Θεός θα ελεήσει δεν τον γλυτώνει μονάχα από την κόλαση, αλλά και τον κάνει άξιο για τα μέλλοντα αγαθά.
Ας μη προφασιζόμαστε λοιπόν λέγοντας ότι δεν υπάρχει κοντά Ναός, γιατί εμάς τους ίδιους, αν αγρυπνούμε πνευματικά, η χάρη του Αγίου Πνεύματος μας έκαμε Ναούς του Θεού, ώστε υπάρχει παντού πολλή ευκολία για εμάς. Γιατί και η λατρεία μας δεν είναι τέτοια όποια ήταν πριν τους Ιουδαίους, έχοντας χαρακτήρα πολύ αισθητό, και που χρειάζεται πολλή φροντίδα, γιατί εκεί μεν ο προσευχόμενος και στο ιερό έπρεπε ν ' ανέβει, και τρυγόνι ν' αγοράσει, και ξύλα και φωτιά να μεταχειριστεί, και μαχαίρι να πάρει, και στο βωμό να παρασταθεί, και άλλες πολλές εντολές να πραγματοποιήσει. Εδώ δε τίποτα τέτοιο, αλλ' οπουδήποτε κι αν βρίσκεσαι έχεις το θυσιαστήριο μαζι σου, και το μαχαίρι, και τον ιερό χώρο, όντας εσύ ο ίδιος και ιερέας, και θυσιαστήριο, και τόπος ιερός. Γιατί όπου κι αν είσαι, μπορείς να στήσεις το βωμό, έχοντας επιδείξει μονάχα προαίρεση άγρυπνη, και δεν σε εμποδίζει κανείς τόπος, ούτε καιρός σε εμποδίζει, αλλά κι αν δεν γονατίσεις, κι αν δεν χτυπήσεις το στήθος και δεν υψώσεις τα χέρια στον ουρανό, επιδείξεις δε μονάχα διάνοια θερμή, ολοκλήρωσες την προσευχή.
Ο Χρυσόστομος ακόμα διακήρυττε και βροντοφωνούσε: "Hμάρτησες; Eιπέ στον Θεόν ότι ημάρτησα... Αλλά ντρέπεσαι και κοκκινίζεις να πεις τα αμαρτήματά σου... δεν είναι ανάγκη ενώπιον μαρτύρων να εξομολογείσαι.. μόνον ο Θεός να σε βλέπει εξομολογούμενον... ο συγχωρών το αμάρτημα.. Μήπως τα λέγεις σε άνθρωπο; Στον Παντοκράτορα, στον ιατρόν φανερώνεις το τραύμα... όχι για να σε τιμωρήσει, αλλά να σε συγχωρήσει... "Εις εμέ μόνον (λέγει ο Θεός), ειπέ ιδιαιτέρως το αμάρτημα σου δια να θεραπεύσω την πληγή σου..."
"Παρακαλώ και δέομαι και ικετεύω να εξομολογείσαι προς τον Θεόν συνεχώς... Ούτε σε αναγκάζω να φανερώνεις τα αμαρτήματά σου στους ανθρώπους. Άνοιξε την συνείδησή σου ενώπιον του Θεού, και δείξε εις αυτόν τα τραύματα και από αυτόν ζήτησε τα φάρμακα... Να πείθεσαι στον προφήτη που λέγει: Φανέρωσε προς τον Κύριο την οδό σου. Εις τον Θεό ομολόγησε, εις τον δικαστή φανέρωσε τα αμαρτήματα σου, προσευχόμενος εάν όχι και με την γλώσσα αλλά με την ενθύμηση και ζήτησε να σε ελεήσει".
"Η Διδαχή" (150 μ.Χ.) επίσης ακολουθεί τη ίδια Βιβλική Γραμμή περί δημόσιας εξομολογήσεως και δεν αναφέρει τίποτα περί αφέσεως αμαρτιών υπό ιερέως.
"Ο Ποιμήν του Ερμά" (160 μ.Χ.) βρίσκεται ακριβώς στην ίδια γραμμή περί δημόσιας εξομολογήσεως.
(Ιστ. Σωκρ. βιβλ. Ε' κεφ.9)
Αυτή την Αποστολική Γραμμή ακολούθησαν όλες οι Εκκλησίες μέχρι τον 3ο μ.Χ. αιώνα.
Την εποχή αυτή χρησιμοποιήθηκε το μέτρο του "Πρεσβυτέρου της μετανοίας".
Οι επίσκοποι της εποχής εκείνης νόμισαν, ότι για λόγους σεμνότητας και εκκλησιαστικής ευταξίας, το μέτρο αυτό ήταν απαραίτητο. Αφορμή αυτού του νέου μέτρου έδωσε το εξής περιστατικό. Εξαιτίας του διωγμού των χριστιανών από τον Αυτοκράτορα Δέκιο, πολλοί χριστιανοί αρνήθηκαν την πίστη τους. Κατόπιν όμως ορισμένοι απ' αυτούς μετανοούσαν, επέστρεφαν και εξομολογούνταν την πτώση τους ενώπιον της Εκκλησίας. Επειδή όμως η εξομολόγηση αυτή προκαλούσε δυσφορία και σκάνδαλα, αποφασίστηκε, οι ολισθαίνοντες να εξομολογούνται σε ένα και μόνο πρεσβύτερο, όχι για να λάβουν άφεση αμαρτιών, αλλά μόνο για ψυχολογικούς λόγους και για την αποφυγή σκανδάλων και δυσφοριών. Το μέτρο λοιπόν αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την ιερατική εξομολόγηση του "δεσμείν και λύειν".
Αργότερα το έτος 391, το μέτρο αυτό καταργήθηκε από τον επίσκοπο Κων/πόλεως Νεκτάριο. Αφορμή έδωσε ένα σοβαρό σκάνδαλο μοιχείας που έγινε εξ' αιτίας της εξομολογήσεως. Έτσι αφέθηκαν πάλι οι χριστιανοί στις υπαγορεύσεις της συνείδησής τους, να εξομολογούνται απ' ευθείας στο Θεό, όπως έκαναν και πριν συστηθεί το μέτρο του "Πρεσβυτέρου της μετανοίας"