Περιεχόμενα
Στη Χριστιανική διδασκαλία η πλεονεξία ορίζεται ως η «ρίζα όλων των κακών που τρέφει σαν κλαδιά όλα τα ανθρώπινα πάθη μητέρα όλων των αμαρτιών ακρόπολη της κακίας και κολοφών των αμαρτημάτων»
A’ ΤΙΜ 6:10 Διότι ρίζα πάντων των κακών είναι η φιλαργυρία, την οποίαν τινές ορεγόμενοι απεπλανήθησαν από της πίστεως και διεπέρασαν εαυτούς με οδύνας πολλάς.
Η πλεονεξία βρίσκεται στη ρίζα κάθε αμαρτίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε κάθε υπερβολή και έκρηξη πάθους σέ οποιοδήποτε επίπεδο, είτε πρόκειται για υλικά κέρδη είτε για ηδονή των αισθήσεων, ὁ άνθρωπος πού ενεργεί το πάθος της πλεονεξίας, χρησιμοποιεί τον πλησίον αντί ο ίδιος να τον υπηρετεί. Ο πλεονέκτης θυσιάζει τούς άλλους στον εαυτό του, και μάλιστα, με βία εάν χρειαστεί. Αρπάζει και κρατά ζηλότυπα ό,τι διεγείρει την επιθυμία του.
Χαρακτηρίζεται επίσης η ειδωλολατρία δηλαδή ως “θρησκεία”, γιατί σύμφωνα με τους λόγους του Χριστού, όπου είναι ο θησαυρός σας εκεί θα είναι και η καρδιά σας, αλλά και ή με το Θεό είσαι ή με το Μαμωνάς.
ΜΑΤΘ 6:19 Μη θησαυρίζετε εις εαυτούς θησαυρούς επί της γης, όπου σκώληξ και σκωρία αφανίζει και όπου κλέπται διατρυπούσι και κλέπτουσιν. 20 Αλλά θησαυρίζετε εις εαυτούς θησαυρούς εν ουρανώ, όπου ούτε σκώληξ ούτε σκωρία αφανίζει και όπου κλέπται δεν διατρυπούσιν ουδέ κλέπτουσιν· 21 επειδή όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θέλει είσθαι και η καρδία σας. … 24 Ουδείς δύναται δύο κυρίους να δουλεύη· διότι ή τον ένα θέλει μισήσει και τον άλλον θέλει αγαπήσει, ή εις τον ένα θέλει προσκολληθή και τον άλλον θέλει καταφρονήσει. Δεν δύνασθε να δουλεύητε Θεόν και μαμμωνά.
ΚΟΛ γ:5 Νεκρώσατε λοιπόν τα μέλη σας τα επί της γης, πορνείαν, ακαθαρσίαν, πάθος, επιθυμίαν κακήν και την πλεονεξία, ήτις είναι ειδωλολατρεία.
Η πλεονεξία από τη φύση της μεταλλάσσει τον κοινωνικό άνθρωπο και τον υποβιβάζει στην απόλυτη ατομικότητα, σε ένα πηγάδι χωρίς πάτο, που καταπίνει τα πάντα χωρίς τελειωμό. Ο άπληστος είναι ένας άρπαγας που μοιραία στρέφεται κατά των συνανθρώπων του και δεν συμβάλλει στην αρμονική συμβίωση των ανθρώπων της κοινωνίας. Από Εκκλησιαστική άποψη, η προσωπική συγκρότηση και ευτυχία είναι αδιανόητη δίχως την κοινωνία μας με τον άλλον.
Η αγάπη, το άνοιγμα με άλλα λόγια του εαυτού μας προς τον άλλον, δεν είναι ηθικιστικό καθήκον αλλά απείρως περισσότερο. Είναι θεμελιώδης όρος ώστε ο άνθρωπος να είναι αυθεντικός. Άρα σε Εκκλησιαστικό επίπεδο είναι παρεκτροπή να χτίζει κανείς γύρω από τον εαυτό του έναν περίκλειστο τοίχο και να καθίσταται ανίκανος να ανοιχτεί στον Θεό ή στους άλλους ανθρώπους.
Από Χριστιανική οπτική, ο «ατομικισμός» ορίζεται ως αμαρτία απλούστατα γιατί αν παράδεισος είναι η ζωή με το Χριστό, ο τόπος αυτός είναι το πρόσωπο του ξένου και του αδικημένου:
ΜΑΤΘ 25:34 Τότε ο Βασιλεύς θέλει ειπεί προς τους εκ δεξιών αυτού· Έλθετε οι ευλογημένοι του Πατρός μου, κληρονομήσατε την ητοιμασμένην εις εσάς βασιλείαν από καταβολής κόσμου. 35 Διότι επείνασα, και μοι εδώκατε να φάγω, εδίψησα, και με εποτίσατε, ξένος ήμην, και με εφιλοξενήσατε, 36 γυμνός, και με ενεδύσατε, ησθένησα, και με επεσκέφθητε, εν φυλακή ήμην, και ήλθετε προς εμέ. 37 Τότε θέλουσιν αποκριθή προς αυτόν οι δίκαιοι, λέγοντες· Κύριε, πότε σε είδομεν πεινώντα και εθρέψαμεν, ή διψώντα και εποτίσαμεν; 38 πότε δε σε είδομεν ξένον και εφιλοξενήσαμεν, ή γυμνόν και ενεδύσαμεν; 39 πότε δε σε είδομεν ασθενή ή εν φυλακή και ήλθομεν προς σε; 40 Και αποκριθείς ο Βασιλεύς θέλει ειπεί προς αυτούς· Αληθώς σας λέγω, καθ' όσον εκάμετε εις ένα τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εις εμέ εκάμετε.
Η έγνοια δηλαδή του άλλου, του ξένου, του ανήμπορου, του συνανθρώπου μας είναι μονόδρομος για αρμονική συμβίωση της κοινωνίας σε κοινωνικό επίπεδο αλλά και μονόδρομος για τη σωτηρία της ψυχής μας σε χριστιανική διάσταση. Άρα μόνος μου μόνο δηλαδή με την παρουσία με τον εαυτό μου χωρίς την παρουσία του άλλου η ζωή μου δεν έχει κανένα νόημα κανένα προορισμό.
Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι η πλεονεξία αποτελεί την κύρια αιτία για τους πολέμους, την κοινωνική αδικία, την ανισότητα, την εκμετάλλευση, την πάλη των τάξεων και την εξαθλίωση των ταπεινών και των καταφρονεμένων.
Στην εποχή μας δυστυχώς η απληστία έχει όχι μόνο καταξιωθεί από το κοσμικό σύστημα, αλλά έχει επιβληθεί σαν μέσο προσωπικής επιτυχίας, διευκολύνοντας το πέρασμα της κοινωνίας στην «κατανάλωση» και από εκεί στο πέρασμα της «απόλαυσης». Το παιχνίδι της κατανάλωσης και της απόλαυσης είναι καλοστημένο και μελετημένο με όλους τους κανόνες του ψυχολογικού αφοπλισμού των ανθρώπων και παίζεται στις Δυτικές καταναλωτικές κοινωνίες με μεγάλη επιτυχία. Μέσα σ' αυτό το χάος έχει εμπλακεί ο σύγχρονος άνθρωπος και καλείται ο Χριστιανισμός να τον βοηθήσει για να βγει από αυτό τον λαβύρινθο της πνευματικής και ηθικής κατάπτωσης.
Η πλεονεξία λοιπόν, είναι ένα απο τα σοβαρότερα και επιβλαβή για τον Χριστιανικό χαρακτήρα αμαρτήματα. Ο πλεονέκτης άνθρωπος αφοσιώνεται μ’ όλη του την ψυχή και το νου στο χρήμα, στη συσσώρευση περιουσίας, μένοντας έτσι σκληρόκαρδος και ασυγκίνητος στις ανάγκες των άλλων.
Για εκείνους που επιζητούν τον πλούτο, ο απόστολος Παύλος γράφει, ότι “Όσοι θέλουν να πλουτίσουν πέφτουν σε πειρασμό, σε παγίδα του διαβόλου και σε πολλές επιθυμίες ανόητες και βλαβερές, που βυθίζουν τους ανθρώπους στην καταστροφή και στο χαμό.”
A’ ΤΙΜ 6:5 μάταιαι συνδιαλέξεις ανθρώπων διεφθαρμένων τον νούν και απεστερημένων της αληθείας, νομιζόντων την ευσέβειαν ότι είναι πλουτισμός. Απομακρύνου από των τοιούτων. 6 Μέγας δε πλουτισμός είναι η ευσέβεια μετά αυταρκείας. 7 Διότι δεν εφέραμεν ουδέν εις τον κόσμον, φανερόν ότι ουδέ δυνάμεθα να εκφέρωμέν τι· 8 έχοντες δε διατροφάς και σκεπάσματα, ας αρκώμεθα εις ταύτα. 9 Όσοι δε θέλουσι να πλουτώσι πίπτουσιν εις πειρασμόν και παγίδα και εις επιθυμίας πολλάς ανοήτους και βλαβεράς, αίτινες βυθίζουσι τους ανθρώπους εις όλεθρον και απώλειαν.
Σε άλλο σημείο πάλι ο ίδιος απόστολος περιλαμβάνει την πλεονεξία ανάμεσα στ’ αμαρτήματα που αποκλείουν τον άνθρωπο από τη βασιλεία των ουρανών.
Α’ ΚΟΡ ς:10 ούτε κλέπται ούτε πλεονέκται ούτε μέθυσοι ούτε λοίδοροι ούτε άρπαγες θέλουσι κληρονομήσει την βασιλείαν του Θεού.
ΕΦΕΣ ε:3 Πλεονεξία μηδέ ας ονομάζηται μεταξύ σας, καθώς πρέπει εις αγίους. … 5 Διότι τούτο εξεύρετε, ότι πας πόρνος ή ακάθαρτος ή πλεονέκτης, όστις είναι ειδωλολάτρης, δεν έχει κληρονομίαν εν τη βασιλεία του Χριστού και Θεού.
Β’ ΠΕΤ 2:14 έχουσιν οφθαλμούς μεστούς μοιχείας και μη παυομένους από της αμαρτίας, δελεάζουσι ψυχάς αστηρίκτους, έχουσι την καρδίαν γεγυμνασμένην εις πλεονεξίας, είναι τέκνα κατάρας·
Η πλεονεξία συνοδεύει συχνά την ευημερία και μπορεί να οδηγήσει στο έγκλημα.
IAK 4:1 Πόθεν προέρχονται πόλεμοι και μάχαι μεταξύ σας; ουχί εντεύθεν, εκ των ηδονών σας, αίτινες στρατεύονται εντός των μελών σας; 2 Επιθυμείτε και δεν έχετε· φονεύετε και φθονείτε, και δεν δύνασθε να επιτύχητε· μάχεσθε και πολεμείτε· αλλά δεν έχετε, επειδή δεν ζητείτε· 3 ζητείτε και δεν λαμβάνετε, διότι κακώς ζητείτε, διά να δαπανήσητε εις τας ηδονάς σας.
Ο πλούτος μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεριφορά αντιμετώπισης των υλικών πραγμάτων.
ΛΟΥΚ ιβ:15 Προσέχετε και φυλάττεσθε από της πλεονεξίας, διότι εάν τις έχη περισσά, η ζωή αυτού δεν συνίσταται εκ των υπαρχόντων αυτού.
ΙΩΒ κζ:8 Διότι τις η ελπίς του υποκριτού, αν και επλεονέκτησεν, όταν ο Θεός αποσπά την ψυχήν αυτού;
ΨΑΛΜ μθ:17 διότι εν τω θανάτω αυτού, δεν θέλει συμπαραλάβει ουδέν, ουδέ θέλει καταβή κατόπιν αυτού η δόξα αυτού.
Παρ. α:19 Τοιαύται είναι αι οδοί παντός πλεονέκτου· η πλεονεξία αφαιρεί την ζωήν των κυριευομένων υπ' αυτής.
Παρ. κη:8 Ο αυξάνων την περιουσίαν αυτού διά τόκου και πλεονεξίας συνάγει αυτήν διά τον ελεούντα τους πτωχούς.
Ματθ. 16:26 Επειδή τι ωφελείται άνθρωπος εάν τον κόσμον όλον κερδήση, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθή; ή τι θέλει δώσει άνθρωπος εις ανταλλαγήν της ψυχής αυτού;
Α’ ΚΟΡ ε:11 Αλλά τώρα σας έγραψα να μη συναναστρέφησθε, εάν τις αδελφός ονομαζόμενος ήναι πόρνος ή πλεονέκτης ή ειδωλολάτρης ή λοίδορος ή μέθυσος ή άρπαξ· με τον τοιούτον μηδέ να συντρώγητε.
A’ TIM ς:7 Διότι δεν εφέραμεν ουδέν εις τον κόσμον, φανερόν ότι ουδέ δυνάμεθα να εκφέρωμέν τι·
ΙΑΚ 5:1 Έλθετε τώρα οι πλούσιοι, κλαύσατε ολολύζοντες διά τας επερχομένας ταλαιπωρίας σας. 2 Ο πλούτος σας εσάπη και τα ιμάτιά σας έγειναν σκωληκόβρωτα, 3 ο χρυσός σας και ο άργυρος εσκωρίασε, και η σκωρία αυτών θέλει είσθαι εις μαρτυρίαν εναντίον σας και θέλει φάγει τας σάρκας σας ως πυρ. Εθησαυρίσατε διά τας εσχάτας ημέρας. 4 Ιδού, ο μισθός των εργατών των θερισάντων τα χωράφια σας, τον οποίον εστερήθησαν από σας, κράζει, και αι κραυγαί των θερισάντων εισήλθον εις τα ώτα Κυρίου Σαβαώθ. 5 Ετρυφήσατε επί της γης και εσπαταλήσατε, εθρέψατε τας καρδίας σας ως εν ημέρα σφαγής. 6 Κατεδικάσατε, εφονεύσατε τον δίκαιον· δεν σας αντιστέκεται.
Ιδού, ο μισθός των εργατών σας … Στα προηγούμενα εδάφια η μορφή της αμαρτίας που ο απόστολος διευκρίνισε ήταν ότι είχαν συσσωρεύσει την περιουσία τους. Τώρα δηλώνει μια άλλη μορφή της ενοχής τους, ότι, κάνοντας αυτό, είχαν παρακρατήσει αυτό που οφειλόταν στους ίδιους τους εργάτες που είχαν καλλιεργήσει τα χωράφια τους, και στην εργασία των οποίων όφειλαν τα μεγάλα τους κέρδη. Η φράση «που έχουν θερίσει τα χωράφια σας» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την εργασία γενικά.
Υπάρχουν εργοδότες που εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους τους και που αισχροκερδούν από τις ακατάπαυστες προσπάθειές τους. Η ίδια η ουσία της δουλείας είναι, ότι ο σκλάβος θα παράγει με τη δουλειά του δυσανάλογα περισσότερα από όσα λαμβάνει ως δίκιο μισθό, ώστε να πλουτίζει ο αφέντης.
… κράζει, και αι κραυγαί των θερισάντων εισήλθον εις τα ώτα Κυρίου Σαβαώθ… δηλαδή, φωνάζει στον Θεό για τιμωρία. Η φωνή αυτού του λάθους ανεβαίνει στον ουρανό, και οι κραυγές τους έρχονται στα αυτιά του Κυρίου! Δηλαδή, τους ακούει και θα φροντίσει για την κραυγή τους. Είναι καταπιεσμένοι και αδικημένοι. Δεν έχουν κανέναν να τους αποδώσει το δίκαιο και πηγαίνουν κατευθείαν στον Θεό που θα λάβει υπόψη την κραυγή τους και θα φέρει στην υπόθεσή τους δικαιοσύνη.
Αποφυγή της πλεονεξίας στα τέκνα
Πάρα πολλές φορές οι ίδιοι οι γονείς, «είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία», σπέρνουν στην ψυχή των παιδιών το πάθος της πλεονεξίας. Σε πολλές μάλιστα οικογένειες τα παιδιά δεν ακούνε άλλη συζήτηση, παρά μόνο για μισθούς, έσοδα, κέρδη. «Να βρουν μια καλή θέση με μεγάλο μισθό». Αυτό μπαίνει σαν το βασικότερο πρόβλημα της ζωής τους. Ο πλούτος θεωρείται η μεγαλύτερη ευτυχία, ενώ η φτώχεια θρηνείται σαν η μεγαλύτερη δυστυχία.
Στις συζητήσεις αυτές αναφέρονται παραδείγματα, που και τα παιδιά βλέπουν καθημερινά μπροστά τους. Από την παιδική τους ηλικία παρατηρούν, ότι τους ανθρώπους τους σέβονται και τους εκτιμούν ανάλογα με το επίπεδο της οικονομικής τους καταστάσεως.
Ύστερα απ’ όλα αυτά, τα παιδιά είναι φυσικό να συνηθίσουν στη σκέψη, ότι οι άνθρωποι υπάρχουν μόνο και μόνο για να κερδίζουν χρήματα, και ότι τα χρήματα στον κόσμο είναι πάνω απ’ όλα.
Η πλεονεξία εκδηλώνεται στα παιδιά με διάφορες μορφές. Στα μικρά παιδιά συνήθως εκδηλώνεται με την προσπάθεια ν’ αρπάξουν ό,τι μπορούν και να το κάνουν δικό τους, ενώ απ’ αυτά που παίρνουν δεν θέλουν να δώσουν τίποτα στ’ αδέρφια τους ή σε κάποιον άλλο.
Για να προφυλάξετε τα παιδιά από το σοβαρό αυτό πάθος, πρέπει να τα παρακινείτε σε γενναιοδωρία. Αυτό θα κατορθωθεί, όταν τα μαθαίνετε να μοιράζονται με τους άλλους ό,τι έχουν, να δίνουν ελεημοσύνη στο φτωχό, να εξυπηρετούν τον ανήμπορο, κ.ο.κ.
Να διδάσκετε όμως στα παιδιά σας την προσφορά όχι από απλό οίκτο ή από συμπόνοια, που είναι έμφυτη σε κάθε ισορροπημένο άνθρωπο, αλλά με την πεποίθηση, ότι αυτό που δίνεται στο φτωχό είναι σα να το παίρνει ο ίδιος ο Χριστός. Να τα διδάσκετε με τα λόγια Εκείνου:
ΠΡΑΞ 20:33 Αργύριον ή χρυσίον ή ιμάτιον ουδενός επεθύμησα· 34 σεις δε αυτοί εξεύρετε ότι εις τας χρείας μου και εις τους όντας μετ' εμού αι χείρες αύται υπηρέτησαν. 35 Κατά πάντα υπέδειξα εις εσάς ότι ούτω κοπιάζοντες πρέπει να βοηθήτε τους ασθενείς και να ενθυμήσθε τους λόγους του Κυρίου Ιησού, ότι αυτός είπε· Μακάριον είναι να δίδη τις μάλλον παρά να λαμβάνη.
Ας συνηθίσει το χεράκι του παιδιού να ευεργετεί, για να νιώσει πόση χαρά και αγαλλίαση αισθάνεται εκείνος που δίνει.
Είναι χαρακτηριστικός ο όρος που χρησιμοποιεί ο Μ. Βασίλειος ο οποίος ταυτίζει τον πλεονέκτη και τον άπληστο με τον «αποστερητή» με αυτόν δηλαδή που στερεί από τους εργαζόμενους τη δίκαιη αμοιβή τους και δεν χορηγεί στους αναγκεμένους τα χρειαζούμενα.
ΙΑΚ ε:1 Έλθετε τώρα οι πλούσιοι, κλαύσατε ολολύζοντες διά τας επερχομένας ταλαιπωρίας σας. 2 Ο πλούτος σας εσάπη, και τα ιμάτιά σας έγειναν σκωληκόβρωτα. 3 Ο χρυσός σας και ο άργυρος εσκωρίασε, και η σκωρία αυτών θέλει είσθαι εις μαρτυρίαν εναντίον σας, και θέλει φάγει τας σάρκας σας ως πύρ∙ εθησαυρίσατε διά τας εσχάτας ημέρας. 4 Ιδού, ο μισθός των εργατών των θερισάντων τα χωράφια σας, τον οποίον εστερήθησαν από σας, κράζει∙ και αι κραυγαί των θερισάντων εισήλθον εις τα ώτα Κυρίου Σαβαώθ. 5 Ετρυφήσατε επί της γης και εσπαταλήσατε, εθρέψατε τας καρδίας σας ως εν ημέρα σφαγής. 6 Κατεδικάσατε, εφονεύσατε τον δίκαιον· δεν σας αντιστέκεται.
Β΄ ΠΕΤΡ β:3 και διά πλεονεξίαν θέλουσι σας εμπορευθή με πλαστούς λόγους, των οποίων η καταδίκη έκπαλαι δεν μένει αργή, και η απώλεια αυτών δεν νυστάζει. … 14 έχουσιν οφθαλμούς μεστούς μοιχείας και μη παυομένους από της αμαρτίας, δελεάζουσι ψυχάς αστηρίκτους, έχουσι την καρδίαν γεγυμνασμένην εις πλεονεξίας, είναι τέκνα κατάρας·